ارژنگ، ارتنگ یا آردهنگ نام نگارنامه یا کتاب مصوری است که توسط مانی یکی از پیامبران ایرانی در سده ۳ میلادی و در دوره ساسانیان خلق شده و او به‌موجب آن ادعای پیامبری کرده‌است. وی در این کتاب برای نشان دادن آموزش‌های بنیادین خود و عقایدش درباره نظام خلقت از نقاشی استفاده کرده‌است تا فهم عقاید او برای پیروانش آسان باشد. در واقع این نقاشی‌ها درونمایهٔ متن کتاب دیگر مانی به نام انجیل زنده را به تصویر کشیده‌اند. در این تصاویر دو جهان روشنی و تاریکی و همچنین آفرینش جهان کنونی به نمایش درآمده بودند. وی همچنین تفسیری بر آن نوشته بود که آردهنگ وِفراس نام داشت.

به رغم اشاعه شگرف یک سنت هنری از سوی مانویان، امروز هیچ یک از اسناد هنری مانوی از میان‌رودان و مصر، که دو مرکز مهم آیین مانوی در آغاز سده‌های ظهور آن به‌شمار می‌رفتند، به‌دست ما نرسیده‌است، اگرچه نسخه‌ای از ارژنگ تا سده ۱۱ میلادی در کتابخانه غزنی وجود داشته‌است. تنها نقاشی‌هایی که امروز از پیروان مانی باقی مانده دیوارنگاره‌ها و مینیاتورهایی است که بیشترشان در بین سده‌های ۹ تا ۱۲ میلادی و در درخشان‌ترین دوره شهریاری اویغورهای مانوی خلق شده‌اند و از تورفان ناحیه‌ای در آسیای مرکزی واقع در غرب چین به‌دست آمده‌اند. نقاشی‌های تورفان در عین آن‌که نگه‌دار یک سنت است، ویژگی‌های بومی را نیز پذیرفته‌است. مینیاتورها و خوش‌نویسی‌های تذهیب‌شده تورفان اکنون در موزه هنر هندی برلین نگهداری می‌شوند. این نقاشی‌ها تنها گوشه باریکی از خلاقیت هنری این کیش جهانی از میان‌رفته را باز می‌نمایانند.

میرخواند آورده که بنا به روایات ایرانی، مانی پیش از آن‌که نگارنامه خود را به پایان برد، یک سال در غاری به سر برد. پس از آن، اثری درآورد که هرکس را که بدان می‌نگریست، متحیر می‌کرد. مانی مدعی بود که آن را همچون برهان نبوت خود از آسمان آورده‌است.

از این اثر همراه با دیگر کتاب‌های نوشته‌ی مانی، در متون پارتی یاد شده است. ارژنگ در نوشته‌های قبطی مانوی، Eikon خوانده شده و از تصویر (eikon) مانی که در جشن بما (Bema) بر تختی پیشاروی جماعت مؤمنان قرار داده می‌شد، مشخص و متمایز گردیده است.

به این کتاب، همچنین با عنوان دربردارنده‌ی تصاویری از داوری نهایی آخرت، اشاره گردیده است. در نوشته‌ای چینی، "چکیده‌ی آموزه‌ها و شیوه‌های تعلیم مانی، بودای روشنی"، «Men-ho-i بزرگ» خوانده شده (براساس پیش‌نهاد امیل بنونیست، از صفت bungahig* و آن هم از bungah پارتی به معنای "بنیان، شالوده" برگرفته شده) که به صورت «نقاشی دو اصل بزرگ» ترجمه و تفسیر گردیده است و ظاهراً اشاره به کتاب ارژنگ دارد.

برای ریشه‌شناسی واژه‌ی پارتی Ardahang (= ارژنگ)، شدر (H. H. Schaeder) واژه‌ی پارسی باستان arta-thanha* (ارته-ثنه) به معنای "پیام راستی" را پیش‌نهاد کرده که با «بُشر الحق» عربی ذکر شده در کتاب «فهرست» ابن ندیم، مطابق و مترادف است. اما راه حلی که عموماً پذیرفته باشد، هنوز یافته نشده است (این واژه شاید به معنای "نقاشی" باشد، اگر hang- را برگرفته از ریشه‌ی ایرانی کهن -thang به معنای "نقاشی کردن" بدانیم). در ادبیات فارسی نو، این واژه به چندین شکل کمابیش تحریف شده باقی مانده است: ارژنگ، ارتنگ، ارجنگ، ارسنگ، ارهنگ، ارغنگ، تنگ، چنگ. خود نگاره‌های این کتاب گم شده‌اند اما پاره‌ای از تفسیرهای پارتی اردهنگ (Ardahang) شناسایی گردیده است.

جالب آن که در روایات تاریخی متأخر اسلامی، از مانی، مشخصاً و اختصاصاً به عنوان بنیان‌گذار یک دین یا یک شخصیت بزرگ دینی یاد نشده، اما از وی به طور ممتاز و برجسته‌ای، به عنوان یک هنرمند سخن رفته است. در تصویر ارائه شده از مانی در این روایات، انگاره‌ی مانی نقاش چیره و غالب است. البته این گونه روایات به لحاظ تاریخی، تا اندازه‌ای مبتنی بر گرایش و علاقه‌ی مشهور مانویان به نشر کتاب، نوشتار و نگاره‌ها، اما به ویژه مبتنی است بر خود کتاب اردهنگ مانی – که تصور نقاش بودن مانی را القا کرده است.

برپایه‌ی داده‌های متون تاریخی ایرانی، اردهنگ اثر استثنایی و فوق‌العاده‌ای بود و با مهارت و استادی بی‌نظیر، و صورت‌ها و کیفیات شگرفی ترتیب داده شده بود. گفته شده است که نسخه‌ای از کتاب ارژنگ در اواخر سده‌ی یازدهم میلادی در غزنه، هنوز موجود بوده است ("بیان الادیان" ابوالمعالی، ۱۰۹۲ م.؛ میرخواند، سده‌ی ۱۵/ ۱۶م.). در شاهکار فردوسی و در حماسه‌ی داستانی فخرالدین اسعد گرگانی، «ویس و رامین» (سده‌ی ۱۱م.)، مانی – خالق ارژنگ – نقاشی بزرگ از چین توصیف شده است (شاهنامه، ed. J. Mohl, V, pp. 472-75؛ ویس و رامین، ویراسته‌ی م. محجوب، تهران، ۱۹۵۹، ص ۳۲، ۲۸۷). این شهرت و معروفیت آن گونه بود که «مانی» اصطلاحی شد برای خطاب به هر نقاش پرآوازه و برخوردار از توانایی‌های استثنایی هنری .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: